Te whakatakinga o te rangahau
Ko tā te rangahau o Manaakitia ngā tamariki kia ora ai | Te hāpai i te waiora o te ākonga, he whakapuaki i ngā ariā me ngā kōrero a ngā kura tuatahi me ngā kura takawaenga e ono e tohu ana i ngā whakaritenga papai, otirā, e waihanga ana, e whakamahi ana hoki i ngā aronga e whakatairanga ai i te waiora o ngā tamariki. I tonoa ngā kura kia whai wāhi mai ki te rangahau nei, nā te āhua tonu o ā rātou hōtuku Wellbeing@School e meatia ana kei te tino pakari te waiora o ngā tamariki Māori me ngā ākonga katoa. I ēnei kura e ono, he ia whai hua i roto i te roanga o te wā, he papai rānei ngā wāriu i roto i ngā tohu e toru (arā, i te waiora, i te tōkeke o ngā hononga, ā, i te whanonga ririhau), heoi, e marohi ana nei i tā rātou whai mātātoa atu i te huarahi whakapakari.
I hiahia mātou ki te ako, mai i ā rātou nā wheako. I noho mātou ki ia kura mō ngā rā e rua, ki te kōrero ki te tangongitanga o ngā tāngata i whakamārama nei i ngā aronga o te kura me te huarahi o te waiora.
E rua ngā aronga matua o te rangahau. Ko te mea tuatahi, ko te whakahōhonu ake i ō mātou māramatanga ki ngā tūmomo huarahi ka whāia e ngā kura ki te whakatairanga i te waiora o ngā tamariki, inarā, i ngā tamariki Māori. Ko te mea tuarua, ko te whai māramatanga ki ngā huarahi ka whāia e ngā kura ki te whakatau i ngā tūāhuatanga e pā tōraro ai ki te waiora, pērā i te kaikiri me te whanonga whakaweti.
I roto i ā mātou mahi ki te whakawhanake i ngā aronga o te rangahau, ki te tātari hoki i ngā hōtuku, i whakamahi mātou i te aronga tūhura, i te aronga hoki e hāngai pū ana ki te Māori, ā, i arahina ai ki ngā mātāpono kaupapa Māori me te tirohanga mā te manatika ā-pāpori. Ko tā mātou, he whakatakoto i ngā wheako me ngā tirohanga o ngāi Māori ki te pūtake o te rangahau.
Ka whai pānga tēnei putanga ki ngā kura tuatahi e rapu ana i ngā huarahi ki te poipoi i te waiora o te ākonga, ki te whakawhanake rānei i tētahi marautanga o te reo Māori, ā, ki te whakarahi ake rānei i te aronga me ngā hītori o Aotearoa ki te marautanga. Ka whai wāhi atu ngā whakaaturanga ki te whakapūmau ake i te ngākau nui o ngā kaipānui ki te panoni, mā te whakaatu i ngā hua o te mana taurite me te waiora ka ahu mai i ngā mahi e whakahōnore ana i Te Tiriti o Waitangi me te mātauranga Māori e noho ai ki te pokapū tonu o te ao o te kura.
Ngā whakaaturanga matua
I te kōkiri ngā kura katoa i te huarahi pae tawhiti, kia hāpai ake ai rātou i te waiora o ngā tamariki me tā rātou ako. Ka noho mātua rā ki taua huarahi, ko te tautoko mai o ngā whakaihuwaka Māori, ko te hononga tauutuutu ki te whānau, ko te ū ki te whakawhanaketanga ako ngaio o te pae tawhiti, me te ārahitanga e kōkirihia ana ki ngā uara matua me te aronga torowhānui ki te waiora.
I kite mātou, he rite tonu ētahi o ngā whakapono me ngā whakaritenga ki waenga i ngā kura. Ko ētahi o aua tino tūāhuatanga, ko:
- te noho mātua o te waiora, ā, ko te tirohanga hoki e kore te ākonga e rite ki te ako, ki te kore ia e rongo i te aronga toi whenuatanga, i te haumaru hoki ki te kura, i te whakamanatanga hoki o tōna tuakiri.
- te aronga nui ki te whakakapi i te noho wehe rua o te kāinga me te kura mā te aronga ki te whanaungatanga me te ū pūmau ki ngā hononga. Nā tēnei tirohanga, he whānau nui te katoa e whai wāhi atu ana ki te kura. Ka hāpai taua aronga i ngā kura ki te whakatika i te kaikiri me ngā raruraru, pērā i ngā wā kāhore ētahi mema o te hapori i tautoko i te aronga o te kura ki te mātauranga Māori.
- te ū kia noho mātua pū ake te mātauranga Māori ki te ao o te kura. E toru ngā tino huarahi i whāia ai e te nuinga o ngā kura kia pēnei, arā, mā te:
1. whakawhanake i ngā tikanga ki te kura
2. arotahi ki te tuakiri, ā, mā te hāpai i te ako a ngā tamariki i ngā tūāhuatanga e pā ana ki a rātou anō, ki ō rātou hononga hoki ki ngā hītori, ngā tāngata, ngā takiwā me ngā wāhi o ō rātou hapori
3. whakarato i ngā whakaakoranga me ngā akoranga o te reo Māori, tae atu ki te tū ā-kura o te katoa hei kapa haka - te ū ki te whakanui i ngā tūāhuatanga katoa o te kanorau.
- te wawata nui o ngā kura ki te mahi hei tino painga mō ngā ākonga. He aronga matahuhua ā ngā kura kia āta whakawhanakehia te aronga toi whenuatanga me te manawa whakahī o ngā ākonga mō ō rātou kura. Ka whakaratohia hoki ngā whai wāhitanga maha kia kitea e ngā ākonga ō rātou hiringa, ō rātou ngākau nuitanga hoki ki te kura.
- te ū ki te whakapakari ake i ngā pūkenga o ngā ākonga i roto i ngā wāhanga matua e rua, arā: ko te tāutu, ko te mārama hoki i ō rātou ake whatumanawa, i ngā whatumanawa hoki o ētahi atu, kia pakari ai te ngākau aroha me ngā hononga papai; ko te whakawhanake hoki i ngā pūkenga ki te ārahi.
Tērā ngā maniore rite tonu, ngā wero rite tonu hoki i pā ki ngā kura i ō rātou huarahi. Ko tētahi wero e whāia ana e ngā kura te whakatutuki, ko te whakawhāriki i ngā mōhiotanga kaikini ki tētahi marautanga ā-kura, kia tūhuratia, kia māramahia hoki te pā kaha o te tāmitanga ki ngā iwi taketake.