I te marama o Māehe 2022, i whakaputaina, i kāhetitia hoki he kiko marautanga mō te whakaako i Aotearoa New Zealand’s histories (ANZH) i roto i te New Zealand Curriculum, me Te Takanga o te Wā (TToTW) i roto i Te Marautanga o Aotearoa, ki ngā kura, kia tīmataria te whakamahi i te tau 2023.
Tā tēnei pūrongo he hora māramatanga mō ngā whakaaro me ngā ritenga mahi a ngā tumuaki me ngā kaiako mai i ngā kura e waru—e whā ngā kura tuatahi, kotahi te kura waenga, kotahi te kura hiato (composite), e rua hoki ngā kura tuarua — i tā rātou tīmatanga ki te whakatinana i ngā kiko marautanga hou.
I uia e mātou ētahi kaihautū kura me ngā kaiako 50 puta noa i ngā kura e waru. I tēnei wāhanga o ā mātou rangahau, i tūhuratia e mātou ēnei pātai rangahau:
- He aha ngā tūmanako o ngā tumuaki me ngā kaiako mō ngā tāhuhu kōrero o Aotearoa i roto i ngā marautanga ā-rohe?
- Me pēhea ngā kura e whakawhanake ai, e whakatere ai, e whakapūmau ai i ngā hononga hei tautoko i ngā kiko o ngā tāhuhu kōrero o Aotearoa?
- He pēhea ngā kiko marautanga o ngā tāhuhu kōrero o Aotearoa i kawe kē ai i ngā whakaaro o ngā ākonga me ngā kaiako matahuhua mō tō rātou tuakiri, mō te taha ki te whenua me ētahi atu tāngata?
He kitenga | Findings
Ngā whakaaro tuatahi mō te marautanga, mā te aronga tuakiri
- E ai ki ngā tumuaki me ngā kaiako i uia, he pai te nuinga o ō rātou whakaaro mō ngā kiko marautanga o Aotearoa New Zealand’s histories me Te Takanga o te Wā.
- I te hiamo te tini o rātou mō ngā whāinga wāhi i kitea e rātou, arā, mā te marautanga hei whakapakari i te mōhiotanga, i te tuakiri, me ngā hononga ki te whenua. He rerekē te āhua o ēnei hononga me ngā painga whaiaro, painga ahurea mō rātou, kei te āhua o te whakapapa me te tuakiri pea o te tangata te rerekētanga.
- Ki ngā kaiako me ngā tumuaki, i raro i te marautanga hou ka hua ake ētahi whāinga wāhi mā te ākonga kia pai ai tana arotake i ō tātou tāhuhu kōrero, he pēhea ēnei tāhuhu i tārei ai i tō tātou noho i ēnei rā, me pēhea hoki te whakamahi i aua kōrero hei tārei i te whenua nei mō ngā rā kei mua.
- Ko ētahi i harikoa mō te “pana” o te marautanga hou, kia tōkeke tonu te whakaako i ngā tāhuhu kōrero o Aotearoa puta noa i ngā kura katoa.
- I roto i te hiamo tērā anō ngā āwangawanga o ētahi, tae atu ki te taumata o te māramatanga ki te arotaki o ētahi tumuaki me ētahi kaiako nō tauiwi, i te whakatinanatanga o te marautanga.
Ngā wawata o ngā kaiako me ngā tumuaki mō ngā ākonga, mō ngā whānau, mō ngā hapū, me ngā iwi
- E ai ki ngā tumuaki me ngā kaiako mā te ako i ngā tāhuhu kōrero o Aotearoa hei āwhina te whakawhanake pūmanawa arotake o ngā ākonga, o ngā whānau, me ngā hapori mō ngā rā o mua, o nāianei hoki, te rarata me te whakamiha ki ngā ahurea katoa, te noho mauritau o te tangata i roto i tōna anō tuakiri, ōna hononga ki ngā wāhi, me te whakanoho anō i te mātauranga Māori hei mea mō ia rā i roto i ngā kura, i te taha o ētahi atu momo mōhiotanga.
- Ko te tūmanako o ngā tumuaki me ngā kaiako mā te marautanga tāhuhu kōrero hei huri ngā ngākau me ngā hinengaro o te hunga i roto i aua hapori e whakaiti nei i ngā tāngata Māori me te mātauranga Māori.
- Ko te tūmanako o ngā tumuaki me ngā kaiako, ka kitea e ngā kura me ngā hapori te hua o ngā mahi nunui a ngā hapū me ngā iwi, me te āwhina i te whāngainga rawa ki ngā hapū me ngā iwi ina whakapiri mai ki ngā kura.
Ngā wawata o ngā kaiako me ngā tumuaki mō rātou anō, mō ō rātou kura me Aotearoa New Zealand
- He āhuatanga hira tō ngā tāhuhu kōrero o Aotearoa i te taha ngaio mō ngā tumuaki me ngā kaiako i uia e mātou. Mō te tini o rātou, i āhei rātou ki te tūhura i tō rātou whakapapa ake, tae atu ki ngā hononga whaiaro, hononga ā-whānau hoki ki ngā tāhuhu kōrero o te motu, o te rohe anō hoki.
- Ko ētahi o ngā wawata o ngā tumuaki me ngā kaiako mō ō rātou kura kia whakapikia te horopaki ako, kia tauawhitia te ākonga, kia tāmaua hoki ngā tāhuhu kōrero ā-rohe i roto i te marautanga, kia kitea he ahunga mārama mō te ako, me te tū rangatira hoki te kura i roto i te hapori.
- I te mutunga, i te taumata pāpori, ko te tūmanako o ngā tumuaki me ngā kaiako mā te whakaako i ngā tāhuhu kōrero o Aotearoa e tautoko tētahi māramatanga hōhonu kē atu ki ngā wheako me ngā whakaaro o te ao Māori, e piki ake ai te noho rarata o te tangata ki ngā kitenga matahuhua, me te tū rangatira i roto i tō tātou tuakiri takitahi, tuakiri tōpū hoki.
Ko ngā hononga hei tautoko i te whakaakoranga o ngā tāhuhu kōrero o Aotearoa
- I te mahi ngā kura katoa mō te whakawhanake i ō rātou hononga ki ngā hapū me ngā iwi, ā, ki a rātou he mea taketake mō te whakaako i ngā tāhuhu kōrero o Aotearoa. He rerekē te hōhonu me te roa o tēnā hononga, o tēnā hononga.
- Ko ētahi atu hononga i kīa e ngā tumuaki me ngā kaiako he mea taketake, ko ngā hononga i waenga i ngā kaimahi me te kura, me ngā hononga o te kura ki ōna whānau.
- I te mahi tahi ētahi kura hei Kāhui Ako ki te whakatinana i ngā Tāhuhu Kōrero o Aotearoa, i te hiahia rānei ki te whakapakari hononga ki ētahi atu kura ki te whakawhiti whakaaro, wheako hoki mō te whakaako i ngā Tāhuhu Kōrero o Aotearoa.
Whakawhiti Whakaaro
He āhua ōrite te tini o ā mātou kitenga ki ō mua rangahau mō ngā whakaaro o te hunga whakaako, me te iwi tūmatanui, mō te whakaakoranga o ēnei tāhuhu kōrero (Bright et al., 2021; ERO, 2024; Rangahau Mātauranga o Aotearoa | New Zealand Council for Educational Research, 2021).
Kua tautokona ngā kiko o te marautanga e te nuinga o te hunga whakaako, me tō rātou mārama, hei whakatika tēnei i tētahi hapa mai o mua, mō te whakaako i ngā tāhuhu kōrero o ēnei whenua, me ōna tāngata, otirā mō te ao Māori. I rata ngā tumuaki me ngā kaiako i uia e mātou mō te mārama, te ahunga, me te tuku whakaae a ngā kiko marautanga hou.
I a tātou e anga atu nei ki te tāreitanga hou o te wāhanga ako pūtaiao pāpori i te tau 2025, ka kitea i reira te āhua me te aronga ki ngā tāhuhu kōrero o Aotearoa i roto i tēnei wāhanga ako. Ko tō mātou tūmanako, waihoki te hunga whai wāhi mai, kia haere tonu te pitomata para huarahi hou i tohua i roto i ēnei rangahau, i roto i te hātepe tuhituhi hou.